شناخت دشمن و غبارآلودی فتنه

حسین بابایی

در کتاب وسائل‌الشیعه که توسط شیخ حر عاملی گردآوری شده و از زمان تألیف تاکنون مدار تحقیق و استنباط فقها در احکام شرعی بوده، روایتی از امام رضا علیه‌السلام درباره‌ «فتنه»‌ آمده است که می‌فرمایند: «إنّ ممّن ینتحلُ مودّتنا أهلَ البیت، من هو أشدُّ فتنه علی شیعتِنا من الدّجّال. فقلتُ: بماذا؟قال: بموالاتِ أعدائِنا و معاداه أولیائِنا. إنّه إذا کان کذلک، اختلطَ الحقُّ بالباطل و اشتبهَ الأمرُ فلم ُعرَف مؤمنٌ من منافقٍ» -«همانا از کسانی که مدعی مودت ما اهل بیت هستند، کسی هست که در فتنه‌گری، برای شیعیان ما از دجال شدیدتر است. (راوی) گفتم: برای چه؟ (امام) گفت: به خاطر دوستی با دشمنان ما و دشمنی با دوستانمان. چون چنین شد، حق با باطل آمیخته می‌شود و مؤمن از منافق بازشناخته نمی‌شود.» (وسائل الشیعه؛ ج ۱۶؛ ص ۱۷۹)
بر اساس این بیان حضرت، کسانی که مدعی مودت اهل بیت هستند، ممکن است فتنه‌هایی بیافرینند که برای شیعیان واقعی، از فتنه‌ دجال در آخرالزمان که از نشانه‌های نزدیکی ظهور حضرت حجت(عج) است، شدیدتر و دشوارتر باشند. بنابراین نمی‌توان تنها با ظاهر اشخاص که خود را محب و طرفدار حق می‌نمایانند دل خوش کرد. بلکه باید رفتار و گفتار آنها را با معیار حق سنجید. بر همین اساس یکی از توصیه‌های رهبر فرزانه انقلاب در این خصوص که به عنوان شاخصی اساسی در طول تاریخ اسلام نیز مورد تأکید معصومین بوده است ضرورت تشخیص حق از باطل آن هم بر اساس درک حقیقت است نه بر اساس شخصیت‌ها و چهره‌های مدعی حق. همان طور که امیرالمؤمنین (علیه الصّلاه و السّلام) در این باره می‌فرمایند: «لا یعرف الحقّ بالرّجال»؛ با چهره‌ها نمی‌شود حق را تشخیص داد. تکرار این مضمون در روایات اهل بیت نیز بسیار زیاد است. برای نمونه: به امام صادق(ع) عرض شد: فلانی از دوستان شما اهل بیت است ولی در برائت از دشمنان شما سست و ضعیف است. حضرت فرمودند: هرگز چنین چیزی ممکن نیست! کسی که از دشمن ما بیزار و متنفر نباشد، در ادعای محبت ما دروغگو است. (بحارالانوار 27؛ 58)
در همین راستا دلیل بروز فتنه، که در فرمایش حضرت رضا(ع) اشاره شده است؛ به دوستی گرفتن دشمنان و دشمنی با دوستان اهل بیت- یعنی ارکان دین و ایمان- بیان شده است. این مسئله به نوبه‌ خود، موجب اختلاط حق و باطل می‌شود و چهره‌ حقیقت را به شبهه می‌آلاید تا جایی‌که مؤمن را نمی‌توان از منافق بازشناخت. در واقع امام(ع) با ذکر ویژگی مهم فتنه‌گران یعنی دوستی با دشمنان و دشمنی با دوستان، پرده از ترفند آنان برداشته و معیار تشخیص حق و باطل را در فضای شبهه‌ناک بیان فرموده‌اند. امام رضا علیه‌السلام ادعای مودت اهل بیت از سوی فتنه‌گران را بدتر از دجال، اشاره می‌کنند. چون ظاهرسازی آنها - در حالی که در پشت پرده با دشمنان دوستی می‌کنند- حقایق را بر کسانی که ولایت نسبت به دوستان و برائت از دشمنان را معیار نمی‌گیرند، می‌پوشاند. در چنین شرایطی، فضای فتنه به وجود می‌آید و دیگر مؤمن از منافق تشخیص داده نمی‌شود؛ زیرا منافق خود را مصلح دلسوز می‌نمایاند. بنابراین به تعبیر مقام معظم رهبری «آن چیزى که مشکل ایجاد می‌کند، همان فریب، همان غبارآلودگى فضا و همان چیزى است که در بیان امیرالمؤمنین علیه الصلاه و السلام هست: و لکن یؤخذ من هذا ضغث و من هذا ضغث، فیمزجان؛ فهنالک یستولى الشیطان على اولیائه.» (سخنرانی در دیدار با جمعی از طلاب و روحانیون 22/9/1388)بنابراین دوستی با دشمنان که مبنای آن اعتماد به دشمن است، یکی از علل بروز فتنه- یعنی غبارآلود شدن فضای اذهان عمومی- است. 
بر این اساس کارآمدترین شاخص در این باره، بصیرت در تمسک به دو اصل «ولایت دوستان و برائت از دشمنان» است که در آموزه‌های دینی، لازمه‌ ایمان شمرده شده‌اند و راهکار برون‌رفت از فتنه، در تشخیص حق و باطل و گم‌ نکردن معیارها در فضای آلوده‌ افکار عمومی‌است. 
از این رو با توجه به متن روایت، یکی از راه‌های کسب بصیرت و از بین بردن زمینه‌ فتنه، اعتماد به دوستان و بدبینی نسبت به دشمنان و رفتار آنان است. رهبر انقلاب نیز در این‌باره می‌گویند: «امروز در مقابل نظام جمهورى اسلامى که فعلاً قله‌ اسلام‌طلبى در دنیاى اسلام است، صفوفى قرار گرفته‌اند؛ استکبار جهانى در قلب آن صفوف است؛ صهیونیسم در قلب آن صفوف است. اینها به طور صریح، دشمنان خونى اسلامند، پس دشمنان خونى جمهورى اسلامى‌اند. این شد یک معیار. اگر حرکتى کردیم، کارى کردیم که به نفع این دشمن انجام گرفت، باید بدانیم اگر غافلیم، هوشیار بشویم، بدانیم که داریم راه غلط می‌رویم. اگر حرکتى کردیم که دیدیم این دشمن را خشمگین می‌کند، بدانیم که راهمان راهِ درست است. . . آن چیزى که دشمن را خشمگین می‌کند، این همان خط درست است. آن چیزى که دشمن را مشعوف می‌کند، ذوق‌زده می‌کند، سعى می‌کند بر روى او هى تکیه کند؛ در تبلیغات، در سیاست‌ورزى، این آن خط کج است؛ این همان زاویه‌دارى است» (سخنرانی در دیدار عمومى مردم چالوس و نوشهر 15/7/88)
از این رو در جامعه‌ اسلامی ‌هر یک از شهروندان باید به خود نگاه کند تا گفتار و رفتار او دانسته و ندانسته بخشی از پازل دشمن را تکمیل نکند و جای دوست و دشمن عوض نشود. لذا بیان ویژگی فتنه‌گران در کلام امام(ع) در واقع ارائه‌ درمان و راه علاج است. به همین منظور نخبگانی که در تصمیم‌سازی‌ها در جامعه‌ اسلامی‌ مؤثر هستند و کردار آنها بر جهت‌گیری جامعه تأثیر می‌گذارد، باید مراقب نزدیک شدن به دشمنان باشند. رهبر معظم انقلاب علاوه بر اینکه از سال‌ها پیش بر اهمیت توجه به «واکنش دشمن» در برابر «کنش نخبگان» در جامعه تأکید کرده‌اند، در حوادث فتنه‌گون سال 88 نیز بر این نگاه راهبردی تأکید ویژه‌ای داشته‌ و در این باره می‌فرمایند: «یک وقت مى‌‌بینید ما در داخل جدول و پازل‌هاى دشمن قرار می‌گیریم- در پازل، مجموعه‌‌اى را کنار هم می‌چینند، تا یک شکلى از تویش در بیاید- تا یکى از این اجزا را ما تأمین بکنیم. خب، این خیلى چیز بدى است؛ ما باید سعى کنیم که تأمین‌‌کننده‌‌ اجزای او نباشیم. . . دشمن یک جدولى این جورى درست کرده، براى اینکه یک حرفى از تویش در بیاورد؛ چند تا از این حروف را هم ما بگذاریم! این را باید مراقبت کرد؛ بحث سر این است؛ باید جدول دشمن را کامل نکنیم؛ پازل دشمن را کامل نکنیم؛ ببینیم دشمن چه کار دارد می‌کند و چه کار می‌خواهد بکند؛ اهداف و حضور واضح او را ببینیم». (دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری 2/7/1388)